از جمله اموری که عقل انسان هیچگاه نتوانسته است تمایل خود را به آن پنهان سازد، همانا «کشف آینده» است. آینده که به طور معمول مجهول است، گاه در دایره عقل و گاه در ساحت تخیل به گونه های مختلف و بعضاً متباین تصور می شود. چنین تمایلی است که از دیر باز آدمیان را به جعل فرضیاتی درباره راه و رسم پیش بینی آینده وا می دارد. تا همین اواخر، منجمان (نه به معنی ستاره شناسان) در دربار پادشاهان و سلاطین به صورت بندی فرضیاتی می پرداختند تا بتوانند با توسل به آنها، رویدادهایی چون بیماری و سلامت سلاطین، پیروزی و شکست در جنگ ها و چگونگی وقوع حوادث طبیعی و نظایر آن را پیش بینی کنند- قدما این نوع فعالیت را تنجیم می نامیدند- چرا که باور غالب چنین بوده- و شایدهنوز هم باشد- هنگامی که بشر از دهلیز زمان عبور می کند و به آینده گام می نهد،آنچه به استقبال او می آید، قبلاً توسط اراده هایی برتر (خارج از اراده انسان)طراحی شده و رقم خورده اند و لذا در برابر چنین وضعیتی انسان خود را موجودی مسلوب الاختیار می پنداشت. به همین سبب به پیشگویی می پرداخت؛ اما در برابر آن، تعالیم الهی بیان می دارند؛ نه چنین است که انسانها و جوامع بشری قربانی سرنوشت محتوم خویش باشند. بلکه آدمیان به میزان پایبندی به سنت الهی و در سایه تلاش و کوشش فردی و جمعی می توانند آینده بهتری را برای خود رقم زنند.آیه مبارکه زیر ناظر به چنین معنایی است:

«ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» (به راستی که خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نخواهد داد مگر آنچه را در ضمیرشان است تغییر دهند ). (رعد-آیه 11)

علیرغم این، انسان همواره شیفته دانستن از تحولات در زمانهای دور دست بوده اما در نیل به این آگاهی ها گرفتار کج اندیشی های بسیار شده است. در گذشته های دور بدلیل کمبود منابع علم و دانش و محدود بودن دامنه معرفت، تلاش بشر معمولاً مصروف پیش بینی آینده نزدیک می شده است، اما آیا اکنون نیز 
چنین است؟

سوم:

در عصری بسر می بریم که مالامال از تغییر و دگرگونی است. امروزه رشد علم و توسعه فناوریهای گوناگون این امکان را برای انسان فراهم نموده است که به دوره های بلند مدت بیاندیشد. اگر در مراحل نخستین، «بقاء» به مثابه هدف عمده به شمار می رفت، امروزه پیشرفت علوم، انسان را در مرحله ای قرار داده که بتواند پیرامون چگونگی «کیفیت بقاء» نیز تصمیم بگیرد.

در آغاز هزاره سوم که بسیاری از انگاره ها، الگوها و چارچوب های تجویزی (به دلایل گوناگون) به چالش کشیده شده اند، نگرانی از آینده همچنان برای انسان باقی است. از این رو در تحقیقات اجتماعی رشته جدیدی تحت عنوان آینده پژوهی پدید آمده است که هدف آن مطالعه و بررسی منظم آینده است.آینده پژوهی در پی کشف، ابداع و ارزیابی آینده های ممکن و محتمل و بهتر است. آنچه آینده نگری را از طالع بینی جدا می کند، آگاهی به این مطلب است که آینده به طور قطع و یقین در تمامی ابعاد تعیین نشده است. از این رو به تصمیماتی وابسته است که انسانها در زمان «حال»می گیرند.

چهارم:

ملاحظات پیرامونی ما اینچنین می نمایانند که در عصری زندگی می کنیم که 
رسانه ها بر تمامی شئونات زندگی بشر تفوق و استیلا یافته اند. در سایه زندگی 
رسانه ای، جذب مخاطبان بیشتر، پیش نیاز تولید آینده مطلوب است. رسانه ها می توانند به گونه ای افکار و تصورات افراد را شکل دهند تا آینده ای را طلب کنند تا مخلوق آنها است و با این شیوه، سمت، ضرب آهنگ و ماهیت حرکت را تنظیم نمایند. ماهواره ها، اینترنت و دیگر مظاهر فناوریهای نوین در زندگی امروزه نقشی اساسی دارند. عرصه هایی برای ظهور مناقشات ارزشی و فرهنگی، خلق و ابداع شده اند که پیش از این در تاریخ زندگی بشر سابقه ای نداشته اند. بنابراین باید به این نکته بیاندیشیم که جنگ های جدید لزوماً و منحصراً فقط در میدانهای نبرد و رویارویی دوطرفه روی نمی دهند. هم عرصه ها و هم آرایش جنگی دستخوش تغییرات اساسی شده اند.

پنجم:

حضرت امام خمینی(ره) که بسیج مولود اندیشه تابناک ایشان است. بسیج را «پشتوانه انقلاب اسلامی» 
می دانند. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز «بسیج را بدنه فعال ملت» قلمداد فرمودند. معظم له همچنین در دیدار با بسیجیان وپاسداران فرمودند: «این کانون عظیمی است که شما جزء تشکیل دهندگانش هستید، دایماً دارد شعله های مقدس و انوار تابناک خود را به سرتا سر دنیای اسلام و جهان بشریت 
می فرستد و آینده را روشن تر و افقها را تابناک تر می کند. این آینده ای است که هر جوانی را که در این کسوت و در این موضع و در این راه قرار دارد،امیدوار می کند.»

ششم:

بنابراین اگر چنانچه بسیج بخواهد کماکان و همچنان با صلابت به راه پر افتخار خویش ادامه دهد، گریزی از آینده نگری و توجه به افقهای دور دست نیست. فرماندهان، مدیران و برنامه ریزان بسیج در این عرصه رسالتی بس عظیم بر عهده دارند. آنان باید بکوشند با تاسی به ارزشهای والای اسلامی و انقلابی و با پیمودن راهی که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ترسیم نموده اند، روز به روز به قدرت و صلابت و کارآمدی بسیج بیافزاید. بسیج همان ظرفیتی است که می تواند با سازماندهی و آموزش آحاد مردم، به نماد 
کامل تری از «قدرت ملی»تبدیل گردد. قدرتی که علاوه بردفاع ازدستاوردهای انقلاب اسلامی وتمامیت ارضی ایران اسلامی، پایگاهی برای تربیت و آموزش جوانان مومن و انقلابی است. نیل به چنین اهداف والایی در پرتو آینده نگری امکان پذیر خواهد بود. زیرا روز آمد کردن کارکردها و اصلاح و پیرایش ساختارها نیازمند تدقیق و شناخت نیازها و جهت دهی به ظرفیت ها و مقدورات موجود می باشد. گذشته دیگر در دسترس نیست و زمان حال هم به سرعت می گذرد، آینده چیزی است که برای ما باقی مانده است تا در آن و با آن زندگی کنیم. بنابراین هم عقلایی و هم لازم و ضروری است که به آینده فکر کنیم، تمرکز داشته باشیم، و برای آن با وجود تنوع ،پیچیدگی و تغییر پذیری، برنامه ریزی و خود را برای رویارویی با شرایط دشوار آماده کنیم. غرق شدن در گذشته یا حال –یا هر دو- و غفلت از آینده با منطق دین و عقل 
ناسازگار است. چنانچه حضرت علی(ع)می فرمایند:«پیروزی در دور اندیشی است».

نتیجه آنکه نگاه به آینده یک ضرورت تام و تمام برای مجموعه بسیج است. آینده را 
نمی توان پیشگویی کرد بلکه باید آن را ساخت. در این راستا بسیج باید نقش واقعی خود را استمرار بخشد و به رسالت مهمی که بر عهده دارد عمل کند. مدیران بسیج باید بتوانند با نگرش به آینده و دست زدن به یک سلسله مطالعات در حوزه آینده پژوهی، مهارت خود را در فهم صحیح و مدیریت مطلوب زمان افزایش دهند و آینده بهتری را برای بسیج رقم زنند. بدین منظور لازم است به مراحل این آینده پژوهی اهتمام ورزند:

1- شناخت مشکلات،تهدیدها و فرصت ها

ارزیابی و آشنایی با چالش های فرارو، تهدیدات و فرصت ها ی موجود در بطن روندها و تحولات نخستین مرحله یک فعالیت علمی آینده پژوهانه است.

2-به چالش کشیدن مفروضات و الگوهای جاری

بسیاری از پیش فرضها را بایستی از نگاهی نقادانه مورد بازنگری قرار داد.از این منظر است که می توان به ضعف و کاستی های روش های جاری پی برد و برای رسیدن به اهداف متعالی بسیج، روشهای جدید و کارآمد تری را پیشنهاد داد. درک صحیح از وضعیت های آینده مستلزم به کار بستن چنین نگرشی است.

3- ایجاد چارچوب هایی برای تصمیم سازی

پس از رسیدن به برآوردی واقعی از تهدیدات و فرصت ها و بازنگری در الگوهای موجود به چارچوب های نوینی در فرآیند تصمیم سازی می توان دست یافت.

4-تعیین سیاست ها و کنش های بدیل

بدیهی است به دنبال رسیدن به چارچوب های جدید، تعیین و تنظیم خط مشی ها و اقدامات مقتضی که با قالب های طرح ریزی شده، همخوان و متناسب باشد، ضرورت دارد.

5-پیشنهاد انواع رویکردهای ممکن برای حل مساله

گام واپسین در آینده پژوهی ارایه رویکردهایی به منظور رفع مشکلات و مسائل است.

والسلام